BẢNG TỔNG HỢP KIẾN THỨC VỀ KÍ
Thể loại kí là một nội dung quan trọng trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT, thường xuất hiện trong các đề kiểm tra, đề thi học kỳ và thi vào lớp 10, thi tốt nghiệp THPT. Bài viết này sẽ giúp bạn tổng hợp kiến thức thể loại kí, từ khái niệm thể loại kí, đặc điểm của thể loại kí, đến các dạng văn bản kí tiêu biểu và phương pháp nhận diện thể loại kí trong đề thi. Đây là tài liệu ôn tập hữu ích dành cho học sinh, giáo viên và những ai đang tìm hiểu sâu về thể loại kí trong văn học Việt Nam.
|
LOẠI |
Lớp 6 |
Lớp 7 |
Lớp 11 |
Lớp 12 |
|
KHÁI NIỆM/
ĐẶC ĐIỂM |
- Kí là loại tác
phẩm văn học chú trọng ghi chép sự thực. - Trong kí có kể
sự việc, tả người, tả cảnh, cung cấp thông tin và thể hiện cảm xúc, suy nghĩ
của người viết. (có tác phẩm nghiêng về kể sự việc/ có tác phẩm nghiêng
về bộc lộ cảm xúc) Các đặc điểm của
Kí - Với một số thể
loại kí, tác giả thường là người trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến sự việc.
Sự việc kể theo trình tự thời gian, tác giả xưng “tôi” đóng vai tròn người kể
chuyện - Trong kí, khi
kể, tác giả kết hợp trình bày suy nghĩ, cảm xúc, sự quan sát, liên tưởng,
tưởng tượng của mình về sự việc. |
|
- Kí là tên gọi một
nhóm các thể/ tiểu loại tác phẩm văn xuôi phi hư cấu (có thật trong thực tế) - Có khả năng dung
hợp các phương thức tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thông tin è tái hiện những
trạng thái đời sống đang được xã hội quan tâm và bộc lộ trực tiếp những cảm
nghĩ của tác giả. - Tuỳ vào mục đích
viết, sự bộc lộ cái tôi tác giả và cách thức tổ chức các phương tiện biểu đạt
mà tác phẩm kí được gọi là tuỳ bút, tản văn, phóng sự hay là kí sự, truyện
kí, hồi kí, nhật kí, du kí... |
|
|
CÁC THỂ LOẠI/
TIỂU LOẠI TRONG KÍ |
Du kí: thể loại kí ghi
chép về những chuyến đi tới các vùng đất, các xứ sở nào đó. Người viết kể lại hoặc miêu tả những
điều mắt thấy tai nghe trên hành trình của mình. |
Tùy bút - Tuỳ bút là một
thể loại văn xuôi thuộc loại hình kí. - Điểm tựa của tuỳ
bút là cái tôi của tác giả. Qua việc ghi chép về con người, sự kiện cụ thể,
có thực, tác giả tuỳ bút thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ của mình. Thiên
về tính trữ tình, có thể kết hợp trữ tình, suy tưởng, triết lí, chính luận. - Bố cục: khá tự
do, triển khai theo một cảm hứng chủ đạo, một tư tưởng chủ đề nhất định. Tuỳ
bút không nhất thiết phải có một cốt truyện cụ thể hay nhân vật hoàn chỉnh.
Ngôn từ của tuỳ bút giàu hình ảnh, giàu chất thơ. Tản văn - Tản văn là thể
loại văn xuôi ngắn gọn, hàm súc. Người viết tản văn thường dựa trên một vài
nét chấm phá về đời sống để thể hiện tâm trạng, suy nghĩ, chủ kiến của mình. - Tản văn khá tự
do trong cách biểu hiện, có sự kết hợp tự sự, trữ tình, nghị luận, miêu tả,
khảo cứu... Ngôn từ của tản văn gần gũi đời thường, như lời chuyện trò, bàn
luận, tâm sự. |
Tùy bút và
tản văn (yếu tố tự sự và trữ tình) -Trong tùy
bút và tản văn 2 yếu tố này đc kết hợp linh hoạt tùy vào ý tưởng trung tâm được
triển khai, đối tượng quan sát và đặc điểm phong cách NT của ng viết. Tuỳ bút: + Là tiểu loại kí
có tính tự do cao, có bố cục linh hoạt, thường nghiêng hẳn về tính trữ tình
với điểm tựa là cái tôi của tác giả. + Người viết sẽ
tuỳ cảnh, tuỳ việc, tuỳ theo cảm hứng mà trình bày, nhận xét, đánh giá, suy
tưởng... Nếu có miêu tả, kể chuyện thì đó cũng chỉ là cái cớ để giải bày cảm
xúc, suy tư trữ tình. - Tản văn: + Một tiểu loại kí
thường sử dụng đồng thời cả yếu tố tự sự và trữ tình, có thể kết hợp nghị
luận, miêu tả è thể hiện những
rung cảm thẩm mĩ và quan sát tinh tế của tác giả về các đối tượng đa dạng
trong đời sống. + Cái tôi của tác
giả luôn hiện diện rõ nét, nhưng việc triển khai những liên hệ, suy tưởng
phần nào được tiết chế so với tuỳ bút. Truyện Kí (Phi hư
cấu và hư cấu trong truyện kí) - Truyện kí: + Một dạng truyện kể về
người thật, việc thật. Tôn trọng sự thật đời sống. + Đòi hỏi quan
trọng hàng đầu về việc đảm bảo tính xác thực của toàn bộ sự việc được kể đối
với các sáng tác thuộc thể loại này è truyện kí được
xếp vào loại văn học phi hư cấu. Yếu tố hư cấu
trong truyện kí - Yếu tố hư cấu vẫn luôn
hiện diện trong truyện kí (dù được sử dụng một cách tiết chế). - Thể hiện ở sự sáng tạo riêng của người
viết khi xử lí, tổ chức tư liệu và lựa chọn giọng điệu, ngôn ngữ trần thuật
thích hợp. - Yếu tố hư cấu
còn được thể hiện qua cách người viết hình dung, miêu tả tâm trạng, cảm xúc
của nhân vật. |
Phóng sự - Xuất hiện trên
cơ sở sự phát triển của báo chí hiện đại, là một thể loại thuộc tính hình kí. - Cung cấp cho
người đọc cái nhìn chân thực về một sự việc, hiện tượng, thường là đặc biệt,
có ý nghĩa thời sự, diễn ra trong đời sống xã hội đương thời. - Dùng sự thật để phản bác những nhận thực
còn sai lệch và khẳng định điều tốt đẹp trong đời sống, tác động tích cực đến
nhận thức của người đọc. Tính chân thực về thời gian, địa điểm, sự kiện, con
người và chi tiết là những đặc điểm cốt lõi của một bài phóng sự. - Để đảm bảo sự
xác thực và độ tin cậy của thông tin, người viết phóng sự thường dùng những
biện pháp nghiệp vụ báo chí như điều tra, phỏng vấn, ghi chép tại chỗ… - Tác giả còn có
thể sử dụng các thủ pháp hư cấu ở một mức độ nhất định è làm cho câu
chuyện và các sự kiện được kể trở nên hấp dẫn hơn è nhiều phóng sự
còn thể hiện tính thẩm mĩ, mang dấu ấn phong cách cá nhân người viết. Hồi kí - Hồi kí là thể
loại thuộc loại hình kí, có giá trị tư liệu cao, kể lại từ điểm nhìn chủ quan
về những sự kiện, biến cố đã xảy ra trong quá khứ mà tác giả là nhân vật
trung tâm hoặc là người tham dự, chứng kiến. - Luôn đề cao tính
xác thực của những gì được kể. Câu chuyện về con người và sự việc trong hồi
kí giúp độc giả vừa thấy rõ trải nghiệm phong phú và thế giới tinh thần tiêng
của người viết, vừa hình dung được diện mạo chân thực của đời sống lịch sử -
xã hội và văn hóa một thời đã qua. Người viết hồi kí thường tập trung ghi
chép, soi tỏ phần hiện thực mà mình hiểu rõ với tư cách là chứng nhân. - Trong hồi kí,
tác giả là người kể chuyện ngôi thứ nhất, trực tiếp trình bày, mô tả về con
người và sự việc. Cùng với điều đó, quy luật vận động riêng của trí nhớ đã
làm cho hồi kí mang đậm tính chủ quan - một đặc điểm quan trọng tạo nên sức
hút riêng của thể loại này. |